Karbon piyasaları, hükümet, yatırımcılar veya işletmeler tarafından salınan emisyonlara eşdeğer karbon kredilerinin alınıp satıldığı, emisyonların fiyatlandırıldığı piyasadır. Kyoto protokol kapsamında oluşturulan zorunlu piyasalar ve emisyon azaltımını teşvik etmek için oluşturulmuş gönüllü piyasalar mevcuttur.
Zorunlu Piyasalar
Emisyon azaltım planları için karbon piyasasının zorunlu yöntemleri, proje bazlı ve piyasa bazlı olarak sınıflandırılır. Proje temelli mekanizmalar temiz kalkınma mekanizması ve ortak yürütme mekanizmasıdır. Temiz Kalkınma Mekanizması Kyoto Protokolü kapsamında sera gazı emisyonlarını azaltmayı taahhüt eden ülkeler, gelişmiş teknolojileri diğer ülkelerdeki girişimler aracılığıyla paylaşarak sera gazı emisyonlarının azaltılmasına katkıda bulunur. Bu, sertifikalı emisyon azaltım kredileri kazanarak bu miktardaki emisyonu yayma iznini aldıkları fikrine dayanmaktadır. Ortak Uygulama Mekanizması, taahhütte bulunan ülkelerin emisyonları azaltmak için birlikte çalışması temeline dayanmaktadır. Emisyon azaltımını sağlayan ülkenin, diğer ortak ülkenin toplam azaltım hedefinden düşebileceği emisyon azaltım kredileri almasını sağlar. Emisyon ticareti sistemi piyasaya dayalı bir yöntemdir. Tarafların üzerinde anlaşmaya varılan emisyon miktarının bir kısmını değiş tokuş edebilecekleri fikrine dayanmaktadır. Emisyonlarını taahhüt ettiğinden daha fazla düşüren bir ülke, fazladan azaltımı başka bir ülkeye satabilir.
Gönüllü Piyasaları
Zorunlu karbon piyasalarından bağımsız bir gönüllü emisyon piyasası mevcuttur. Piyasa bazında, gönüllü karbon ticaretinde Chicago İklim Borsası vardır. Katılımcı ülkeler bir azaltma hedefi belirler. Bu hedefleri sağlamayanlar diğer üyelerden kredi satın alarak hedefini sağlayamaya çalışır. Gönüllü karbon piyasalarında proje temelli olarak ise gönüllü karbon kredisi bulunmaktadır. Yenilenebilir enerji, ormancılık gibi emisyon azaltımı sağlayan kurum ve kuruluşlar emisyon miktarlarına eş değer karbon sertifikaları oluşturur. Emisyon salımıyla çevreye negatif etkilerini dengelemek isteyen kurum ve kuruluşlar ise çeşitli platformlar aracılığıyla bu sertifikaları karbon kredisi şeklinde satın alır. Bu durumda emisyon azaltımı sağlayanlar elde ettikleri gelir ile yeni sürdürülebilir işlere yatırım yapabilir.
Hedeflerine ulaşamayan ülkeler, diğer üyelerden emisyon azaltım kredisi satın alarak bu hedeflere ulaşmaya çalışmaktadır. Proje bazlı gönüllü karbon piyasaları; kişi, kurum ve işletmelerin sera gazı emisyonlarının azaltılması yoluyla elde ettikleri karbon kredilerinin belirli bir çerçevede alınıp satılması esasına dayanmaktadır. Karbon nötr olmayı hedefleyen kurum ve kuruluşlar, faaliyetleri sonucunda atmosfere ne kadar sera gazı saldıklarını hesaplayarak emisyonlarını azaltmak ve dengelemek için karbon kredisi satın alabilirler. Piyasada çok sayıda gönüllü karbon kredisi standardı ve ticaret kuralı standardı bulunmaktadır. Gönüllü karbon piyasasına katılanlar, sera gazı azaltım hedeflerine ulaşmaya çalışırken aynı zamanda sertifika alışverişi yaparak kar elde etmeye çalışırlar. Gönüllü karbon kredisi oldukça yaygın ve gündemde olan bir konudur. Piyasadaki en bilinen standardizasyon kuruluşlarından olan Gold Standard ve Verra, 2020 yılı itibariyle gelişmiş ülkelerden olmayan ülkelerde yapılan yenilenebilir enerji proje başvurularını kabul etmeyeceğini açıklamıştır.
Referanslar
- Çetintaş, H., & Türköz, K. (2017). İklim Değişikliği ile Mücadelede Karbon Piyasalarının Rolü. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(37), 147-168.
- Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (n.d.). Kyoto Protokolü. https://www.mfa.gov.tr/kyoto-protokolu.tr.mfa adresinden erişilmiştir. (Erişim Tarihi: 01.02.2023)
- Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (n.d.). United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) and the Kyoto Protocol. adresinden erişilmiştir. https://www.mfa.gov.tr/united-nations-framework-convention-on-climate-change-_unfccc_-and-the-kyoto-protocol.en.mfa (Erişim Tarihi: 01.02.2023)
- YÜKSEL, B. E., ÖZCAN, M., & OCAKLI, E. Türkiye Gönüllü Karbon Piyasalarının Değerlendirilmesi. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 10(5), 10-25.
- Ülgen, H. ve Güneş, Y. 2016. Ağaçlandırma Karbonu. Doğa Koruma Merkezi, Ankara
- İklim Değişikliği Başkanlığı 2022. Emisyon Ticaret Sistemi Kavram & Yürütülen Çalışmalar. tim.org.tr adresinden erişilmiştir. (Erişim Tarihi: 01.02.2023)
- Strateji ve Bütçe Başkanlığı. 2022. Orta Vadeli Program. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/09/Orta-Vadeli-Program-2023-2025.pdf adresinden erişilmiştir. (Erişim Tarihi: 01.02.2023)