Karbon dengeleme (offset) işlemi, emisyon veya diğer bir değişle karbon salınımlarını dengelemek isteyen kuruluşların eşdeğer miktarda karbon tasarrufu sağlayan projelerin sahip olduğu karbon sertifikasını satın almasıdır. Emisyon azaltımı sağlayan kuruluşlar, salınımını engelledikleri her bir ton karbondioksit için başvuruları sonucu sertifika alır ve hesaplarına tanımlanan karbon kredilerini karbon salınımlarını dengelemek isteyen kuruluşlara satabilirler. Satın aldıkları elektriği yenilenebilir bir enerji kaynağından temin ettiklerini ispat etmek isteyen kuruluşlar ise lisanslı üretim tesislerinden yenilenebilir enerji sertifikası satın alabilirler.
Karbon Kredisi Nedir?
Karbon kredisi, kredi sahibine bir ton karbondioksit veya eşdeğeri sera gazı salma hakkı sağlayan, ticareti yapılabilir bir izin veya sertifikadır. Bir karbon kredisi, atmosfere girmesi engellenen 1 ton karbondioksite karşılık gelmektedir.
Karbon kredilerinin amacı, endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının dengelenmesini sağlamaktır. Bu kredilerin uygulanması ve emisyon ticareti Kyoto Protokolü ile başlamıştır [1]. Protokole taraf olan ülkelerin sera gazı emisyonları için sınırlar belirlenmiş ve bu doğrultuda taraf ülkeler, kuruluşlar ve Türkiye gibi protokolü imzalamamış gönüllü ülkeler arasında karbon ticareti başlamıştır.
Karbon kredisi kazanmak için kuruluşların sera gazı salınımlarını azalttıklarını, önlediklerini veya yok ettiklerini sertifikasyon yoluyla doğrulamaları gerekmektedir.
İki çeşit karbon kredisi bulunmaktadır.
- Gönüllü emisyon azaltımı (Voluntary emissions reduction – VER): Piyasada gönüllü takas yoluyla karbon denkleştirilmesidir.
- Sertifikalı emisyon azaltımı (Certified emissions reduction – CER): Üçüncü taraf bir kuruluş tarafından sertifikalandırılmış emisyon kredilerinin ticareti yoluyla emisyon denkleştirmesidir.
Türkiye, Kyoto Protokolü’nü imzalamadığı için gönüllü emisyon azaltımı sertifikasını (VER) kullanmaktadır. Kyoto Protokolünün mekanizmalarından bağımsız olarak işleyen, gönüllülük esasında piyasada işlem görmektedir. Sera gazı emisyon azaltımı sağlayan ve karbon sertifikası elde etmek amacıyla geliştirilen projelerin kayıt altına alınmasına ilişkin usul ve esasları düzenleyen “Gönüllü Karbon Piyasası Proje Kayıt Tebliği” 2013’te resmî gazetede yayınlanmıştır.
Karbon Sertifikasyonu
Karbon emisyonlarını dengelemek veya yeşil enerji kullanmak isteyen şirketler karbon azaltım veya yenilenebilir enerji sertifikalarından birini seçebilirler. Bu sertifikaları birbiriyle karıştırmamak gerekir. İkisi de sera gazı emisyonlarını azaltmak ve sürdürülebilirliği arttırma yolunda kullanılabilecek araçlardır. İki sertifika arasındaki fark; karbon azaltım sertifikası emisyonu azaltan, kaldıran veya önleyen her tür faaliyet sonucu alınabilirken; yeşil enerji sertifikası, satın alan kişinin 1 MWH enerji tüketiminin az veya sıfır emisyon bir kaynaktan sağlandığını tasdik etmek için kullanılır.
Tablo 1. Yenilenebilir enerji sertifikası ve karbon azaltım sertifikası arasındaki temel farklılıklar [2]
| Farklılıklar | Karbon Azaltım Sertifikası | Yenilenebilir Enerji Sertifikası (REC) |
| Birim | 1 ton CO2 veya eşdeğeri | Megawatt saat (MWh) |
| Kaynak | Sera gazı salınımını azaltan veya önleyen projeler | Yenilenebilir enerji üreticileri |
| Amaç | Emisyon azaltımını tasdik etmek ve teşvik etmek | Yenilenebilir enerji kullanımını tasdik etmek ve teşvik etmek |
| Kurumsal sera gazı envanteri ve raporlaması | Kapsam-1,2 veya 3 emisyonlarını azaltma veya eşitleme | Kuruluşun satın alınan elektrikten kaynaklı Kapsam-2 emisyonlarını azaltma |
Yenilenebilir Enerji Sertifikası
Yeşil enerji kullanmak isteyen şirketler için karbon azaltım sertifikaları dışında bir diğer seçenek de yenilenebilir enerji sertifikası almaktır. Gerekli şartları yerine getiren şirketler I-REC veri tabanına kaydolup enerji üretimleri başına yenilenebilir enerji sertifikalarını elde edebilir ve satabilirler. I-REC; GHG Protokolü, CDP ve RE100 tarafından kabul edilen uluslararası bir yenilenebilir enerji standardıdır. Türkiye’de bu sertifikayı düzenleyen yerel kuruluş Foton’dur.
EPİAŞ, 2021 itibariyle YEK-G (Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti Sistemi) belgesi düzenlemeye başlamıştır. Lisans sahibi üretim tesisleri şebekeye verdiği her 1 MWh’lik yenilenebilir enerji için YEK-G sertifikası alabilmektedir. YEK-G Belgesi aracılığıyla; son tüketicilerin kullanmış oldukları enerjinin yenilenebilir enerji kaynaklarından üretildiği takip, ispat ve ifşa edilebilmektedir. YEK-G sertifikası ile birlikte yine EPİAŞ tarafından işletilen, YEK-G belgesinin piyasa katılımcıları arasında alış-satışının gerçekleştirildiği Organize YEK-G Piyasası kurulmuştur.
Karbon Azaltım Sertifikası
Öncelikle kuruluşların sera gazı emisyonlarını hesaplamaları gerekmektedir. Bir sonraki aşamada salınan emisyon karşılığında sertifika sahibi kuruluşlardan karbon kredisi satın alınarak karbon salınımları ile eşitlenir.
Karbon ticareti yapmak isteyen firmalar emisyon azaltımlarını sertifikalandırmak için gerekli standartları sağlayan kuruluşlardan birine kayıt yaptırmalıdır. Global Carbon Council (GCC) Türkiye’den 2016 ve sonrasında başlayan projeler için kayıt kabul etmektedir. Bu sertifika standartlarını sağlayan diğer önemli iki kuruluş Verified Carbon Standard (VCS) ve Gold Standard (GS) 2020 itibariyle Türkiye’den proje kaydı kabul etmemektedir. [3]
ÖZETLE;
Karbon sertifikası, kurumların azalttığı emisyon salınımlarını sertifikalandırması ve başka kuruluşlara satması ile bu kurumların karbon salınımlarını dengelemelerine yardımcı olur. Yenilenebilir enerji sertifikası ise kurumların dışarıdan yenilenebilir enerji temin ettiklerini kanıtlayan bir sertifika türüdür. Her iki sertifika türü de sera gazı emisyonlarının azaltılması amacına hizmet eder. Bu sertifikalar şirketlerin emisyon envanterlerinde ve sürdürülebilirlik raporlarında kullanılabilir.
Paris Antlaşması 6 Ekim 2021 tarihinde TBMM’de onaylanması ile resmen yürürlüğe girdi. 2053 yılına kadar karbon emisyonlarında net sıfır taahhüdünü verilmesinin ardından ülke çapında emisyon azaltımına yönelik çalışmaların, sürdürülebilir teknolojilere ve karbon sertifikasyonuna talebin artışı beklenmektedir.
Karbon nötr bir geleceğe doğru ilerliyoruz. Çimento, demir-çelik, alüminyum, elektrik gibi sanayilerin yanında diğer birçok endüstrinin de karbon nötr olma yolunda dönüşüm geçireceği bir süreç çok yakında bizi bekliyor.
Melisa Naz Kasım
Sürdürülebilirlik Danışmanı / Çevre Mühendisi
Referanslar
[1] Çelikkol, H. & Özkan, N. (2011). Karbon Piyasaları ve Türkiye Perspektifi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (31), (203-222).
[2] EPA (2018). Offsets and RECs: What’s the difference?
[3] https://yesilekonomi.com/karbon-kredileri-ve-sertifikasyon-sureci/ Erişim: 27.01.2022